Divan-i Humayun

           DİVAN-I HÜMÂYUN
Bizzat padişahın başkanlığında birinci derecede devlet işlerini görüşmek üzere toplanan dîvâna Dîvân-ı Hümâyun adı verilmiştir. Bu Osmanlı dîvânı Selçuklu, İlhanlı ve diğer Türk devletleri örnek alınarak meydana getirilmiştir. Nitekim Selçuklular'da Dîvân-ı âlî, İlhanlılar'da Dîvân-ı kebîr, Memluklar'da ise Dîvân-ı Sultan adlarını taşıyan dîvânlar mevcuttu.

Osmanlı Devleti'nde Sultan Orhan zamanından itibaren dîvânın bulunduğu görülür. Dîvân'a katılan beyler burma dülbent giyerler, giymeyenler ayıplanırdı. Dîvân toplantıları Sultan I. Murad, Yıldırım Bâyezid Çelebi Mehmed ve II. Murad devirlerinde de devam etmiştir. Mesela Yıldırım Bâyezid, halkın şikayetlerini yüksek bir yere çıkarak dinler ve haksızlığa uğrayanların davalarını çözümlerdi.

Dîvân Orhan Bey zamanından itibaren Fâtih'in ilk devirlerine kadar her gün toplanırdı. Dîvân toplantıları sabah namazından sonra başlar ve öğleye kadar devam ederdi. XVI: yüzyıldan itibaren ise dîvân toplantıları haftada dört güne inmiş, bunun iki günü de arz günü olrak kabul edilmiştir. Dîvân toplantıları XVII. asır ortalarında haftada ikiye, XVIII. yüzyıl başlarında III. Ahmed zamanında bire indirilmiş, hatta daha sonra bir ara kaldırılmış ise de görülen lüzum üzerine yeniden tertip edilerek önce haftada bir salı günleri, bir müddet sonra da altı haftada bir toplanması kararlaştırılmıştır. Bunun yerine devlet işlerinin çoğu veziriazam dîvânlarına bırakılmıştır.

Hükümdar nerede bulunursa dîvân orada kurulurdu. Fâtih'e kadar dîvâna hükümdarlar başkanlık etmiştir. Bundan sonra veziriazamlar dîvâna reislik yapmış ve Mühr-i Hümâyun da kendisine verilmiştir.

Dîvân toplantıları Kanunî zamanına kadar bugünkü Kubbealtı denilen binanın bulunduğu yerin arkasındaki Dîvânhane'de yapılmaktaydı. Kanuni devrinde veziriazam Damat İbrahim Paşa bugünkü binayı yaptırarak, dîvân toplantıları ondan sonra burada yapılmıştır.

              Dîvân'da Görülen İşler
Dîvân-ı hümâyun toplantısı ilk ve orta devirlerde çok önemli olup birinci ve ikinci derecedeki siyasi, idari, askeri, örfi, şer'i, adli ve mali işler, şikayet ve davalar görüşülüp karara bağlanırdı. Dîvân hangi din ve millete mensup olursa olsun, hangi meslek ve tabakadan bulunursa bulunsun kadın  erkek herkese açıktı. Memleketin herhangi bir yerinde haksızlığa uğrayan, zulüm gören veya mahalli kadılarca haklarında yanlış hüküm verilmiş olanlar, valilerden, askeri sınıflardan şikayeti bulunanlar, vakıf mensuplarının haksız muamelelerine uğrayanlar için dîvân açıktı.

Dîvânda idari, örfi işler veziriazam, arazi işleri nişancı, şer'i ve hukuki işler kadıaskerler, mali işler de defterdarlar tarafından görülürdü. Dîvânda alınan kararlar ve görülen işler Mühimme, Ahkâm, Tahvil, Ruûs, Nâme ve Ahidnâme gibi defterlere kaydedilmekte olup padişahın veziriazamdaki mührüyle mühürlenen "Defterhâne"de muhafaza edilirdi.

Dîvân toplantısı sabah namazından sonra başlar ve öğleye kadar devam ederdi. Dîvân-ı hümâyun müzakeresi o günkü rûznâmeye (gündem) göre bittikten ve Maliye hazinesiyle Defterhâne veziriazamın mührüyle mühürlenip kapandıktan sonra çavuşbaşı elindeki âsâsını yere vurarak dîvânın sona erdiğini bildirir ve dîvân dağılırdı. Dîvândan sonra yeniçeri ağası padişah tarafından kabul olunarak ocak hakkında bilgi alır, onun arkasından kadıaskerler huzura girip kendileri ile ilgili işleri arzederler, bundan sonra da veziriazam ile vezirler ve defterdar kabul olunurlardı. Bundan sonra padişahlar veziriazam ve vezirlerle beraber yemek yerdi. Ancak bu usul Fâtih zamanında kaldırılmış ve kanunla veziriazam, başdefterdar, vezirler, defterdarlar ve nişancının birlikte yemek yemeleri şekli getirilmiştir. Dîvân erkanından başka işleri dolayısiyle dîvâna gelmiş bulunan halka da din ve millet farkı gözetilmeksizin yemek verilirdi.
          Divan Üyeleri
- Veziriazam ve Vezirler
- Kadıaskerler
- Defterdar
- Divâna katılan Diğer Üyeler
          Divân-ı Hümâyun Kalemleri
- Beylikçi veya Divân Kalemi
- Tahvil Kalemi
- Ruûs Kalemi
- Amedî Kalemi
- Teşrifatçılık
- Vak'anüvislik
- Divân-ı Hümâyun Hocaları
- Divân-ı Hümâyun Tercümanları
- Hazine-i Evrak (Arşiv)
- Divân-ı Hümâyun'un Başlıca Defterleri
- Defterhâne